Gedurende de dag wisselen we voortdurend van rol. Soms vervullen we één rol, soms meerdere tegelijk. Soms zijn het rollen voor een lange periode, soms zijn ze van korte duur. Deze rollen geven ons een identiteit, als broer of zus, vriend of vriendin, vrijwilliger, collega, buurman of buurvrouw.
Meerdere rollen vervullen, is niet voor iedereen vanzelfsprekend. Mensen met een verstandelijke beperking hebben vaak veel minder rollen, soms zelfs maar één: die van cliënt. Door een gewaardeerde sociale rol in de samenleving groeit het zelfvertrouwen van mensen, ze doen mee en horen erbij. Het lukt mensen met een verstandelijke beperking echter vaak niet om hun eigen rol te ontdekken. Zij krijgen daar de kansen niet voor.
‘Nu kan ik het laten zien. Ik werkte eerst op de Appel. Dat was een sociale werkplaats, of: dat moest het zijn. Maar ze waren daar helemaal niet sociaal. Ik kreeg daar geen kans, ze pakten dingen van je af: “Dat kan jij toch niet”.’ (man, 22 jaar, lichte beperking, woont zelfstandig)
Uniek aan het onderzoek ‘Thuis in de gemeente’ is dat mensen met een verstandelijke beperking niet alleen de rol van respondent, maar ook van interviewer hebben. Zij zijn getraind om gesprekken te voeren met andere mensen met een verstandelijke beperking over meedoen in de samenleving. Deze methode levert waardevolle informatie op. Daarnaast heeft het een positief effect op de eigenwaarde van de interviewers. Zij ontwikkelen persoonlijke vaardigheden, zoals zelfstandig reizen, contacten leggen, goed luisteren. Bovendien dragen ze bij aan verbetering van de beeldvorming in de samenleving. De interviewers komen bij mensen thuis en laten aan hen en begeleiders zien dat mensen met een verstandelijke beperking hun taak als interviewer heel goed kunnen vervullen.
‘Je voelt je gewoon echt als een interviewer. Ook als je hier op een voorbespreking komt en je tekent een contract. Ik vind het gewoon heel leuk en je voelt je erbij horen. Je ziet de mensen ook echt groeien.’ (interviewer met een verstandelijke beperking)
Begeleiders kunnen mensen met beperkingen ondersteunen in het ontdekken van een gewaardeerde sociale rol. Volgens de interviewers is het belangrijk dat begeleiders handelen als een coach die geen taken uit handen neemt, maar een persoon stimuleert om het beste uit zichzelf te halen. Kansen en talenten benutten van mensen met een verstandelijke beperking, brengt volgens begeleiders allerlei dilemma’s met zich mee. Zij willen mensen vaak beschermen tegen teleurstellingen.
´Als een cliënt al heel veel moeite heeft met sociale contacten, dan weet je dat daar veel problemen op de loer liggen. Dan denk ik: Dat moeten we niet eens willen proberen, want dat draait waarschijnlijk uit op een teleurstelling en deze cliënten hebben vaak al heel veel teleurstellingen meegemaakt´ (begeleider)
De uitdaging voor begeleiders ligt in het vinden van een balans tussen bescherming en risico’s nemen om mensen een eigen rol te laten ontdekken. Het is duidelijk dat mensen niet enkel cliënt willen zijn, maar ook interviewer, buurman of buurvrouw, collega, vriend of vriendin. Winkelen met een vriendin is tenslotte anders dan winkelen als cliënt met een begeleider. Een gewaardeerde sociale rol vervullen, draagt bij aan een betekenisvol en inclusief leven. Toch is de uitdaging groot. Mensen met een verstandelijke beperking worden vaak niet gezien als mensen met kansen en mogelijkheden. Ook de verbinding met de samenleving is niet zomaar gelegd. Dit vraagt om inzet van zowel begeleiders en gemeenten als van mensen met een beperking zelf en hun sociale omgeving.
Hanneke van Lieshout (NIVEL)
Onderzoeker van het project: ‘Thuis in de gemeente: aanbevelingen voor participatie voor en door mensen met een verstandelijke beperking.’