“Waarom zit jouw mama in een rolstoel?”, was een veelgestelde vraag toen ik klein was.
“Omdat ze niet kan lopen”, was meestal mijn antwoord.
Daarmee was het gesprek afgerond en gingen we weer over tot de orde van de dag. Met een beetje geluk nodigde ik dat vriendje uit om in mijn moeders rolstoel te komen crossen net voordat ze een nieuwe kreeg, of op onze traplift een klimexpeditie op te zetten.
“Wat bijzonder en goed dat je zo voor haar zorgt”, was later de mededeling als ik in de kroeg zat en vertelde dat ik een nacht of twee bij mijn ouders had geslapen.
“Nou hè”, zei ik dan, zonder mijn sarcasme te verbergen.
Met zorg in huis en een moeder in een rolstoel krijg je goedbedoelde vragen en opmerkingen te over. Pas rond de pubertijd werd ik me bewust van wat voor implicaties er achter die vragen schuilen. Velen kennen niemand in een rolstoel, weten wat zorg is door wat er in de media verschijnt en zijn verrast als er ineens iemand voor hun neus staat met een andere gezinsverhouding. De beelden die mensen hebben zijn gebaseerd op stereotypen of juist op dat ene verhaal van die ene persoon die ze via via kennen.
Een paar maanden voordat mijn moeder stierf sprak ik met haar over haar en mijn vaders kinderwens. Ze vertelde me dat ze graag kinderen wilden (ja, zoals zovelen), maar dat zij in tegenstelling tot anderen met vragen en oordelen werd bestookt. Want hoe moet dat dan als je kind gaat lopen en jij dat niet kunt? Weet je wel zeker dat je die zwangerschap aankunt met jouw lijf? Wat als je iets van je ziekte overdraagt? En mijn persoonlijke favoriet: wat vind je kind er straks van als ze een moeder heeft in een rolstoel?
Ik was diep geraakt toen mijn moeder me dit vertelde, dit waren haar vrienden en familie die deze opmerkingen maakten. Mijn moeder constateerde mijn frustratie en verdriet maar was rustig, het went. Als je iets heel graag wilt dan bewapen je jezelf tegen de oordelen van anderen. Dat heb ik later ook geleerd.
Niet lang nadat mijn moeder stierf wilde ik die opmerkingen verder onderzoeken. In de korte documentaire “Rollende moeders” ben ik op zoek gegaan naar de stereotypen van moeders in een rolstoel. Zijn deze veranderd in de afgelopen 30 jaar? Wat voor representatie is er eigenlijk, is die productief en op wat voor manier zou ik daar aan kunnen bijdragen?
Om maar meteen mijn bevindingen te verklappen (je hoeft er niet voor naar de bioscoop): tussen dat ik 28 jaar geleden geboren ben en nu is er zeker wat veranderd. Er is meer toegang tot media waardoor je als moeder in contact kunt komen met andere moeders (in een rolstoel), je hebt de technologie mee die maakt dat je praktisch vaak gemakkelijker kunt zorgen voor je kind, mensen kunnen met één druk op de knop beelden en informatie vinden en er is simpelweg meer bekend over ziekten, lijf en geest.
De keerzijde van laatstgenoemde is dat er een hang is ontstaan naar gezond, beter, best. Omdat we meer kunnen testen dan 30 jaar geleden is er een tendens ontstaan waarin we – waar mogelijk – gezondheid voorop moeten stellen. Een moeder in een rolstoel straalt blijkbaar ongezondheid uit, en de zwangerschap daarnaast een risico voor de gezondheid van moeder en kind. Het credo is: risico’s kunnen en moeten daarom voorkomen worden. Dat vind ik een zorgelijke tendens.
Om deze (medische) discussie in het midden te laten keer ik me weer tot representatie. Als we denken aan beelden over moeders in rolstoelen komen er weinig naar boven. Als we kijken naar mensen met een handicap zien we twee dominante beelden: de held en de zorgbehoevende.
Als ik aan mijn moeder denk dan denk ik ook aan deze beelden: de zorg die ik haar gaf, de lichamelijke nabijheid, het schema van dokter naar pil naar eten naar slapen. Ik zie de rij van de Efteling aan me voorbij gaan terwijl we via een zijdeur naar binnen mogen (held!) en onze auto voor het Louvre geparkeerd. Maar wat ik vooral zie is mijn moeder. Een geweldig persoon die met rolstoel en al voor altijd de beste moeder op de wereld blijft.
“Wat vind je kind er straks van als ze een moeder heeft in een rolstoel?” Ik hoop dat dit de vraag beantwoordt.
Ymke Kelders (1990) volgde de research master Cultural Analysis waarin zij zich specifiek bezig hield met Disability Studies. Momenteel is ze werkzaam als beleidsonderzoeker binnen het sociaal domein.